Stefán Jón Hafstein, félagi í umhverfissamtökunum Aldin, setur hér fram mjög athyglisverða punkta í kjölfar sýningar á Árnar þagna og umræðum frambjóðenda um efnið í Háskólabíói í vikunni.
Höfundur er félagi í umhverfissamtökunum Aldin.
Eftir sýningu á heimildamyndinni Árnar þagna um grafalvarlega stöðu í norskum laxveiðiám vegna eldislaxa kom fram merkilegur samhljómur fulltrúa framboðanna sem sátu í pallborði í Háskólabíói þann 19. nóvember. Hafi ég tekið rétt eftir fékk enginn sig til að lýsa yfir stuðningi við frekari útþenslu sjókvíaeldis við Ísland og margir vildu fá núverandi rekstur burt. Þegar fundarmenn höfðu séð mynd Óskars Páls Sveinssonar um lokun helstu laxveiðiáa í Noregi vegna hruns í veiðistofnum var augljóst að margir voru slegnir. Í sumar var veiði stöðvuð í meira en 30 ám í Noregi vegna þess að enginn lax snéri frá hafi. Íslenski laxastofninn í heild er kringum 70.000 einstaklingar (af innbyrðis fjölbreyttum erfðastofni) en norskir sérhannaðir eldislaxar við strendur Íslands skipta milljónum. Við megum ekki við því að brot af þessum fjölda finni sér leið út í náttúru Íslands. Í Hrútá hefur mælst 11% erfðablöndun eldislaxa við villta stofninn.
Þarna voru fulltrúar Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar, Sósíalista, Lýðræðisflokks, Pírata, Samfylkingar og Flokks fólksins – en auð sæti Framsóknar og Miðflokks. Enginn var ánægður með núverandi ástand á þessum rekstri og umhverfishættuna sem af honum stafar, en að sönnu voru blæbrigði á málflutningi. Þegar fundarstjóri spurði hvort flokkarnir væru tilbúnir að setja eldisfyrirtækjunum tímamörk til að loka sjókvíunum – t.d. eftir fimm ár, var vissulega ekki einhugur en meirihluti frambjóðenda jákvæður. Það kom á óvart hve margir frambjóðendur voru gagnrýnir á sjókvíaeldið. Í raun allir. Hér er hugmynd sem má útfæra eftir kosningar:
-Strax þegar nýkjörið þing kemur saman sameinast flokkarnir um að setja skorður við frekari útþenslu sjókvíaeldis næstu fimm ár. Ekki fleiri kvíar, ekki fleiri svæði, ekki fleiri tonn í eldi.
Tillagan byggir á eftirfarandi:
Alþingi mistókst að setja þesari atvinnugrein lagaramma sem tekur á helstu vanköntum vorið 2024. Ríkisendurskoðun gaf kerfinu algjöra falleinkunn og dýravinir geta ekki á sér heilum tekið þegar dauði eldisdýra er komin yfir 23%. Enn stendur óvinnandi slagur við laxalús sem étur dýrin lifandi og afskræmir; enn hefur ekki farið fram viðunandi endurmat á stöðu vistkerfa í fjörðum vegna eiturefna, mengunar og úrgangs og enn standa menn ráðþrota frammi fyrir þeirri ósvífni strokulaxa að synda meira en 400 kílómetra úr sleppikví og fara upp í árnar okkar um land allt til að blandast villtum stofnum sem eru á válista.
Á náttúran aldrei að njóta vafans? Ekki einu sinni tímabundið meðan mannanna óvönduðu verk eru endurmetin?
Að setja tíæmabundið stopp núna er að mínu mati hófsöm leið og pólitískt möguleg meðan nýtt Alþingi ræður ráðum sínum og kemur böndum á greinina. Þar má hafa að útgangspunkti það sem umhverfisráðherra sagði, að við ættum einungis að miða okkur við það sem best er gert í þessari grein í heiminum. Svar mitt er: Já, og ef það er ekki nóg þá hættum við með sjókvíaeldi með eðlilegum fyrirvörum.
Fimm ára hlé hefur kosti:
1) Þær leiðir sem Alþingi kemur sér saman um á hóflegum tíma munu fara í dóm kjósenda strax í næstu kosningum þar á eftir.
2) Eldisfyrirtækin fá tækifæri á meðan til að hysja upp um sig, sem var algengt orðfæri í umræðunum.
3) Eftirlitsstofnanir fá nauðsynlegt svigrúm til að efla sitt starf og ef einhver telur frekari rannsókna þörf þá skapast til þess færi.
4) Seyðfirðingum verður hlíft við þeim ofstopa að þröngva eftirlitslitlu sjókvíaeldi upp á fjörðinn þeirra, a.m.k þennan tíma. 75% íbúa vilja ekki sjá þetta inni á firðinum. Það er hlálegt að þeir sem segja sjókvíaeldi vera fyrir hinar dreifðu byggðir skuli beita valdi til að þröngva þessu upp á heimamenn. Eyjafirði verður hlíft við algjörlega óraunhæfum loforðum um skaðleysi.
5) Fimm ára hlé á auknum framkvæmdum mun ekki tryggja tjónleysi af því sem þegar er til staðar, en áhættan er lágmörkuð – ef stórhert eftirlit skilar sér strax.Fimm ára stöðvun á frekari útþenslu ef hófsöm aðgerð sem allir flokkar ættu að geta sameinast um.
Á meðan komum við viti í næstu skref – af eða á.